အေနာ္ရထာေခတ္ မတိုင္မီတည္းက ပုဂံ၌ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားခဲ့ေသာ သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ား

ဂါရဝျပဳျခင္း
            ဤသမိုင္းေဆာင္းပါးပါ ေက်ာက္စာ၊ ေပစာ မွတ္တမ္း အခ်က္အလက္ အေထာက္အထားမ်ားကို ျပည့္စံုစြာ စုေဆာင္း ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ထားသည့္ သမိုင္းသုေတတီ ဆရာဘုန္းတင့္ေက်ာ္အား ရိုေသေလးစားစြာ ဂါရဝျပဳအပ္ပါသည္။
မူလအမွား ဦးကုလား
ပုဂံ၌ အေနာ္ရထာမင္းေစာ မတိုင္မီ နတ္နဂါးကိုးကြယ္မႈ၊ အရည္းႀကီး ကိုးကြယ္မႈမ်ားသာရွိခဲ့သည္။ အေနာ္ရထာမင္းသည္ သထံုကို ေအာင္ႏိုင္ၿပီးေနာက္ ပိဋကတ္သံုးပံုႏွင့္တကြ ရွင္အရဟံကို ယူေဆာင္ကာ ပုဂံ၌ ေထရဝါဒသနာ ထြန္းကားေစခဲ့သည္ဟု ဦးကုလား ေရးသားသည့္ မဟာရာဇဝင္ႀကီး (ေအဒီ၁၇၁၄၊ တနဂၤေႏြမင္းလက္ထက္၊ ေညာင္ရမ္းေခတ္) ၌ ေဖာ္ျပ ပါရွိခဲ့သည္။ ၎ ကို ကိုးကားေသာ မွန္နန္းရာဇဝင္ႏွင့္၊ ေနာက္ေရး ပုဂံရာဇဝင္မ်ား၌လည္း ထိုသို႔သာ ေရးသားခဲ့ၾက အမွတ္မွားခဲ့ၾကသည္။
သမိုင္းပညာ ဆိုတာ
သမိုင္းပညာဆိုသည္မွာ ျပည္တြင္း ေခတ္ၿပိဳင္အေထာက္ထားမ်ား၊ ျပည္ပ ေခတ္ၿပိဳင္အေထာက္အထားမ်ား ရႈေထာင့္စံုေထာက္ခံမႈ ရွိေသာ အခ်က္အလက္ အျခင္းအရာ တို႔ကိုသာ အမွန္သမိုင္းဟု လက္ခံမႈျပဳပါသည္။ အေထာက္အထား မရွိက သမိုင္းမရွိပါ (No evidence No history) ။ အေထာက္အထား မျပႏိုင္ပါက ရာဇဝင္စာ (ေခၚ) မွတ္တမ္း (Chronicle) ဟုသာ ေခၚဆုိပါသည္။ ထို ရာဇဝင္စာက ေျပာေသာ အခ်က္အလက္ အျခင္းအရာ တို႔ကို အမွန္သမိုင္း ဟုလက္မခံပါ။ (ဘုန္းတင့္ေက်ာ္၊ ပ်ဴစစ္လွ်င္ ျမန္မာ မွ)
ဆန္းစစ္ျခင္း
            ထို႔ေၾကာင့္ ဦးကုလားေျပာသလို အေနာ္ရထာေခတ္ေရာက္မွ ပုဂံသို႔ ေထရဝါဒ ေရာက္သည္ ဆိုေသာ အယူအဆ အတြက္ အေထာက္အထား ရွာရန္လိုအပ္ပါသည္။ ထိုသို႔ လိုအပ္ေသာ ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားမ်ားကို ရွာေဖြ ၾကည့္ေသာအခါ . . .
၁။         အရည္းဆိုေသာ စကားကို ေတြ႔ရပါသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုအရည္း ဆိုသည္မွာ အာရညဝါသီ ေတာမွီ ပုဂၢိဳလ္၊ ေတာေက်ာင္း ဘုန္းႀကီး မ်ားသာျဖစ္ပါသည္။ ပါးစပ္ရာဇဝင္မ်ား၌ တြင္က်ယ္ေနလို (ပန္းဦးလႊတ္ျခင္း) အစ ရွိသျဖင့္ ယုတ္ညံ့ေသာ အလုပ္မ်ားလုပ္သည္ဟု အေထာက္အထား မရွိပါ။ ဘုရားတည္၊ ေက်ာင္းေဆာက္၊ ပရဟိတ အလုပ္မ်ား လုပ္ျခင္း စသည့္ ေကာင္းမႈကုသိုလ္မ်ားအတြက္ အလွဴမွတ္တမ္း ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားမ်ားသာ ေတြ႔ရွိရပါသည္။ ထို႔အျပင္  ပုဂံရာဇဝင္ႀကီး ေပမူ တြင္လည္း အရည္းမ်ား ေသာင္းက်န္းေသာေၾကာင့္ ႏွိမ္နင္းရသည္ ဟု မပါရွိပါ။ (အရည္းဆရာကို ေတာေက်ာင္းဆရာ၊ ပြဲေက်ာင္းဆရာ မ်ားဟု မွတ္ယူရပါသည္)
၂။         အင္းဝေခတ္ ပဲခူး ကလ်ာဏီသိမ္ေက်ာက္စာသည္ အေနာ္ရထာေခတ္ထက္ ႏွစ္ ၄၀၀ ေက်ာ္ ေနာက္က်၍ ပုဂံေခတ္ ေခတ္ၿပိဳင္ အေထာက္ အေထက္အထား မဟုတ္ပါ။ ထို ကလ်ာဏီသိမ္ေက်ာက္စာ၌ ပုဂံႏွင့္သထံု စစ္ပြဲ ျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း မပါပါ။ အေနာ္ရထာမင္းေစာသည္ သထံုသို႔ ခ်ီတက္တုိက္ခိုက္သည္ ဆိုေသာ အေထာက္အထား မရွိ။ ေက်ာက္စာ မွတ္တမ္းလည္း မရွိ။ ပုဂံရာဇဝင္ႀကီး ၌လည္း ထိုသို႔ မဆိုပါ။ ထို႔ေၾကာင့္ ရာဇဝင္ႀကီး၌ပါေသာ ပုဂံႏွင့္ သထံု စစ္ပြဲႀကီး ျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း အထာက္အထား မရွိ။ ပုဂံႏွင့္ သထံု စစ္ပြဲႀကီး မျဖစ္ခဲ့ပါ။
ပဲခူး ကိုးသိန္းကိုးေသာင္း ဘုရားသမိုင္းတြင္ ၾကြမ္း (ဂၽြမ္း) စစ္သည္မ်ား (ခမာ) ဥႆာပဲခူး ကို ဝိုင္းထားစဥ္ သထံုမင္း မႏူဟာဘုရင္သည္ ပဲခူးဘုရင္ထံ ခိုလွဳံေနသည္ ဟု ပါရွိပါသည္။ (အေနာ္ရထာမွ က်န္စစ္သားႏွင့္ သူရဲေကာင္းေလးေယာက္ ဦးေဆာင္သာ စစ္တပ္ျဖင့္ စစ္ကူေပးခဲ့သည္)
            ထိုစဥ္အခါက အေရွ႕ေတာင္အာရွေဒသ၌ အင္အားႀကီးမားေသာ ဂၽြမ္းစစ္တပ္ႀကီး သည္ ယိုးဒယား၊ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္း မွသည္ ပဲခူးအထိ စစ္ထိုးလာခဲ့ပါသည္။ ပဲခူးၿမိဳ႕အထိ လာဝိုင္းရံထားေသာ ထို ခမာစစ္တပ္၏ စစ္လမ္းေၾကာင္းက်ရာ သထံုသည္ ပဲခူး မက်မွီကတည္းက က်ခဲ့သည္မွာ အထင္အရွားပင္ မဟုတ္ပါေလာ။
            ထို႔ေၾကာင့္ ထိုစဥ္က သုဝဏၰဘူမိသထံုသည္ ပုဂံႏွင့္ စစ္ျဖစ္ျခင္း မဟုတ္ပဲ  ဂၽြမ္း ရန္ေၾကာင့္ ပ်က္စီးခဲ့ျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ သထံုဘုရင္ မႏူဟာသည္လည္း သထံုပ်က္ေသာအခါ ပဲခူး၌ လာေရာက္ခိုလွံဳေနပါသည္။ ပဲခူးကို ဂၽြမ္းစစ္သည္တို႔ လာဝိုင္းေသာအခါ မႏူဟာသည္ ပုဂံဘုရင္ အေနာ္ရထာထံ ေရႊ႕ေျပာင္း ခိုလွံဳခဲ့ျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ အေနာက္လြန္မင္းလက္ထက္ ေလွသင္းစုစစ္တမ္းတြင္ မႏူဟာမင္းသည္ ေလွေတာ္ႀကီး ေလးစင္းႏွင့္ သမီးေတာ္ဆက္သကာ ပုဂံသို႔ခိုလႈံေရာက္ရွိေၾကာင္း၊ ယင္းေလွေတာ္ ေလးစင္းႏွင့္ ေလွေတာ္သားမ်ားကို အေနာ္ရထာမင္းႀကီးက ေလွသင္းစုတစ္စု အဖြဲ႔ဖြဲ႕ေပးရာမွ ဆင္းသက္လာေသာ ေလွသင္းစုျဖစ္ေၾကာင္း အစစ္ခံသည့္ စစ္တမ္းရွိပါသည္။
            (ၾကပ္ၾကပ္စဥ္းစား ၾကည့္ၾကပါ။ ဂၽြမ္းစစ္တပ္ႀကီးဟာ သထံုကို ျဖတ္သန္းၿပီးမွ ပဲခူးကို ေရာက္တာပါ။ ပဲခူးအထိ ဂၽြမ္းစစ္တပ္ႀကီး ေရာက္လာမွေတာ့ စစ္လမ္းေၾကာင္းက်တဲ့ သထံု က်ရံႈးၿပီးဆိုတာ သိပ္ထင္ရွားပါတယ္။ သထံုဘုရင္မႏူဟာ ကလည္း ပုဂံမွာ လာခိုလွံဳျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။ )
            ထို႔ေၾကာင့္ ဗ်တ္ဝိ၊ ဗ်တၱႏွင့္ သထံုကို အေနာ္ရထာစစ္တိုက္ခဲ့ျခင္း ဆိုသည္မွာ ပံုဝတၳဳဇတ္လမ္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုပံုျပင္ဇတ္လမ္းကို ဦးကုလားက မဟာရာဇဝင္ႀကီးမွာ ဘာေၾကာင့္ထည့္ေရးတာလဲ။ ဘယ္ကဟာကို ဦးကုလားက ယူေရးတာလည္း ဆန္းစစ္ဖို႔လို႔ပါသည္။
            ဦးကုလား၏ အတၳဳပၸတၱိကို ျပန္ၾကည့္ေသာ္ အဖဘက္မွ သူေဌးမ်ိဳး။ အမိဘက္မွ အဖြားသည္ ယိုးဒယား ပိႆေလာက္ေစာ္ဘြားသမီး ေစာဘုန္းရွိ ျဖစ္ပါသည္။ သမိုင္းသုေတသီ တို႔၏ ဆန္းစစ္ခ်က္၊ ေလ့လာခ်က္မ်ားအရ ဦးကုလားသည္ မဟာရာဇဝင္ႀကီး၌ ယိုးဒယားဘက္မွ ဇတ္လမ္းမ်ား ထည့္ေရးျခင္းမွ်သာ ျဖစ္တန္သည္။ ဦးကုလားသည္ ထိုေခတ္ ပြဲေက်ာင္းမ်ားကို နွိပ္ကြပ္လို၍ အရည္းႀကီးဇတ္လမ္းမ်ားယုတ္ညံ့ေစရန္ သူ႔အဘြား ထံမွရေသာ ယိုးဒယားဘက္မွ ဇတ္လမ္းကို ထည့္ေရးျခင္းသာ ျဖစ္သည္။ သထံု ပုဂံစစ္ပြဲ ဆိုသည္မွာလည္း သူ႔အဘြားဘက္မွ ရေသာ ယိုးဒယားျဖစ္ဇတ္လမ္းကို ထည့္ေရးျခင္း မွ်သာ ျဖစ္တန္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သထံု ပုဂံ စစ္ပြဲမွ ဗ်တ္ဝိ၊ ဗ်တၱ ဇတ္လမ္းမ်ားမွာလည္း ဦးကုလား၏ ေရးသားခ်က္သာ ျဖစ္ပါသည္။
အေနာ္ရထာက သထံုကိုလည္း မတိုက္၊ သထံုမွ ရွင္အရဟံႏွင့္ ပိဋကတ္သံုးပံု ေၾကာင့္လည္း မဟုတ္ ဆိုလွ်င္ ပုဂံသည္ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာကို ဘယ္က ရသနည္း။
            ဟုတ္ကဲ့။ သေရေခတၱရာ ေခၚ သီရိေခတၱရာ မွ ရပါသည္။ ထို႔ျပင္ ပုဂံ၌ အေနာ္ရထာ မတိုင္မီ ေထရဝါဒဗုဒၶ သာသနာ ရွိေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ား ေက်ာက္စာမ်ား လည္း ရွိပါသည္ ခင္ဗ်ား။
၁။ အေနာ္ရထာမင္း၏ ဖခမည္းေတာ္ကြမ္းေဆာ္ေၾကာင္ျဖဴ (ေက်ာင္းျဖဴ) မင္းကို က်ည္စိုးႏွင့္ စုကၠေတး တို႔မွ နန္းခ်ၿပီး အတင္းရဟန္းျပဳေစေၾကာင္း ပုဂံရာဇဝင္ႀကီး ၌လည္း ပါ ပါသည္။ ဦးကုလား ရာဇဝင္ႀကီး ၌လည္း ပါပါသည္။ ရေသ့ ဝတ္ေစျခင္း မဟုတ္။ ရဟန္းဝတ္ေစျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ (ဦးကုလား ကိုယ္တိုင္ ေရွ႕ေနာက္မညီ ေရးျခင္း။) ထိုမင္း (ကြမ္းေဆာ္မင္းႀကီး) သည္ ေက်ာင္းျဖဴႀကီး တစ္ေဆာင္ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေၾကာင္း ပုဂံနံရံမင္စာ အေထာက္အထား။ ေက်ာင္းျဖဴႀကီး ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေသာ ကြမ္းေဆာ္မင္းႀကီး မွ ကြမ္းေဆာ္ေက်ာင္းျဖဴ၊ ကြမ္းေဆာ္ေၾကာင္ျဖဴ ျဖစ္လာသည္) အေနာ္ရထာ နန္းရေသာအခါ ခမည္းေတာ္ရဟန္းမင္းႀကီးကို “သံဃာမင္းထီး” ဘြဲ႔ဆက္ကပ္ေၾကာင္း ဦးကုလားက ေျပာထားျပန္ရာ ရွင္အရဟံမေရာက္မီကတည္းက ပုဂံ၌ ေထရဝါဒ သံဃာရွိေၾကာင္း ေပၚေပါက္ေနျပန္သည္။
၂။ ေစာရဟန္းမင္းသည္ တုရင္ေတာင္ထက္မွာ သိမ္တစ္ေဆာင္ ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခဲ့ပါသည္။ ၎ သိမ္ပ်က္သျဖင့္ ဥဇနာမင္း (ေအဒီ ၁၂၁၂ ခုႏွစ္) လက္ထက္တြင္ ျပန္လည္ျပဳျပင္ ေဆာက္လုပ္ေစေသာ ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားရွိပါသည္။ အေသာက တတိယ သဂၤါယနာတင္ၿပီးေနာက္ပိုင္း မဟာယာနမွာ သိမ္ဝင္ျခင္း မရွိ။ သံဃာမရွိ။ ရေသ့ႀကီးမ်ားသာ ရွိပါသည္။
(ဟုတ္ကဲ့၊ သိမ္ဆိုတာ ေထရဝါဒ မွာပဲ ရွိတာပါ။ သိမ္သမုတ္တယ္ဆိုတာ ေထရဝါဒ ရဟန္းေတြပဲ လုပ္လို႔ရတာပါ။ အေနာ္ရထာက (ေအဒီ ၁၀၁၉) မွာ မင္း ျဖစ္တယ္။ ဒီေတာ့ ေစာရဟန္းမင္း လက္ထက္ကတည္းက သိမ္ရွိေနလို႔ အေနာ္ရထာ မေမြးမီကတည္းက ပုဂံမွာ ေထရဝါဒ ရွိေနေၾကာင္း သိပ္ကို ထင္ရွားတဲ့ အေထာက္အထား ေပါ့ဗ်ာ)
ပုဂံ ဘယ္က စသလဲ (သိရိေခတၱရာ ေခတ္မွ ပုဂံေခတ္သို႔)
ေအဒီ ၁ ရာစုအကုန္ ၂ရာစု အစေလာက္မွာ သေရေခတၱရာ ပ်က္တယ္။ (မင္းေနျပည္ေတာ္ ပ်က္တာပါ) ေအဒီ ၁၀၇ (ေအဒီ ၂ ရာစု အစ)မွာ သေရေခတၱရာမင္းရဲ႕တူ သမုဒၵရာဇ္မင္းက ယုန္လႊတ္ကၽြန္း၊ ျပဴဂါမ (ပ်ဴေစ်းၿမိဳ႕) ဆိုတဲ့ အရပ္မွာ ပထမ ပုဂံမင္းေနျပည္ေတာ္ ကို စတည္ေထာင္တယ္။ အရိမဒၵနပူရ ဆိုတဲ့ အမည္နဲ႔ပါ။
ေအဒီ ၃၄၄ (သကၠရာဇ္ ၂၆၆) မွာ နန္းတက္တဲ့ ေသဥ္လည္ေၾကာင္မင္းက ေလာကနႏၵာအရပ္မွာ သီရိပစၥယာ အမည္နဲ႔ ဒုတိယ ပုဂံၿမိဳ႕ကို တည္ေထာင္တယ္။
ေအဒီ ၅၁၆ (သကၠရာဇ္ ၄၃၈) မွာ နန္းတက္တဲ့ သိုက္တိုင္မင္းက သမထီး အရပ္မွာ တတိယ ပုဂံၿမိဳ႕ ျဖစ္တဲ့ တမၼဝတီ ၿမိဳ႕ကို တည္ေထာင္ပါတယ္။
ေအဒီ ၈၄၆ (သကၠရာဇ္ ၂၀၈) မွာ နန္းတက္တဲ့ ပ်ဥ္ျပားမင္းက နန္းတက္လို႔ ၃ႏွစ္အၾကာ ေအဒီ ၈၄၉ မွာ ယခု ပုဂံကို တည္ခဲ့တယ္။ အမည္ကိုေတာ့ ပထဆံုးပုဂံရဲ႕ အမည္ ရန္အေပါင္းကို ေအာင္ျမင္ေသာ ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ရတဲ့ အရိမဒၵနပူရ လို႔ပဲထပ္ေပးတယ္။
            အရိမဒၵန၊ သီရိပစၥယာ၊ တမၸဝတီ၊  ဆိုတဲ့ ပုဂံမင္းေနျပည္ေတာ္ အမည္ေတြကို ၾကည့္ပါ။ မြန္နာမည္လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ မဟာရာနလို႔ ေျပာရေအာင္ သကၠတ အမည္လည္း မဟုတ္ပါဘူ။ ေထရဝါဒ မွာသာ သံုးတဲ့ ပါဠိ အမည္စစ္စစ္ႀကီးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာလည္း အေနာ္ရထာမတိုင္ခင္ ကတည္းက ေထရဝါဒ ရွိေနတဲ့ အေထာက္အထားပါ။ (ဘုန္းတင့္ေက်ာ္)
            သေရေခတၱရာ ပ်က္ၿပီး ပုဂံ ျဖစ္လာတယ္။ ပုဂံ ဟာ သေရေခတၱရာဆီက ေထရဝါဒ ဗုဒၶသာသနာကို ရခဲ့တယ္ လို႔ ေျပာခဲ့ပါတယ္။ ဒီေတာ့ သေရေခတၱရာမွာ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားခဲ့ေၾကာင္း အေထာက္အထား ျပရပါေတာ့မယ္။
၁၉၂၆ ခုႏွစ္၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေရွး/သု အရာရွိ ခ်ားဒူးရြိဳင္ဇယ္ လက္ထက္မွာ သေရေခတၱရာၿမိဳ႕ေဟာင္း ဦးခင္ဘ ယာခင္းအတြင္းရွိ ေစတီငုတ္တိုကို တူးေဖၚရာ ေရႊေပခ်ပ္ အခ်ပ္၂၀ ရရွိခဲ့သည္။ ထိုေရႊေပခ်ပ္မ်ား ေပၚမွာ ဗုဒၶေခတ္ႏွင့္ အေသာကေခတ္သံုး ျဗဟၼီပြား အကၡရာမ်ားျဖင့္ ေထရဝါဒဆိုင္ရာ (သုတ္၊ ဝိနည္း၊ အဘိဓမၼာ) ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္မ်ား ေရးထိုးထားပါသည္။

သေရေခတၱရာတြင္ အျခား ေထရဝါဒဆိုင္ရာ သာသနိက အေဆာက္အဦး၊ ေစတီပုထိုးမ်ား၊ အုတ္ခြက္ဘုရားမ်ား စသျဖင့္ အေထာက္အထားမ်ားစြာရွိပါသည္။ (ေဘာေဘာ၊ ဘဲဘဲ၊ ဘုရားမာ၊ ျပည္ေရႊဆံေတာ္) သေရေခတၱရာ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ၿမိဳ႕တံခါးဝ မွာပင္ ေထရဝါဒဂုိဏ္း ကသာ သံုးၿပီး၊ မဟာယာနက မသံုးေသာ ပါဠိဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားေသာ ေမာရသုတ္၊ မဂၤလသုတ္ ေက်ာက္စာတုိင္၊ အျခား တစ္ဘက္၌ ရတနာ့သုတ္ ေက်ာက္စာတိုင္ မ်ားကို ေတြ႔ရွိခ်က္အရ သေရေခတၱရာသည္ ေထရဝါဒ ပ်ဴျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္သည္။
ထို သေရေခတၱမွ ေထရဝါဒ ပ်ဴျမန္မာတို႔ တည္ေထာင္ေသာ ပုဂံသည္ ေထရဝါဒ ပုဂံႏိုင္ငံေတာ္သာျဖစ္ပါသည္။ သေရေခတၱရာမင္း၏ တူေတာ္စပ္ေသာ ပုဂံကို စတည္ေထာင္သည့္ သမုဒၵရာဇ္မင္း မွ စေရတြက္ေသာ္ ေစာမြန္နစ္ အထိ ပုဂံမင္းဆက္ ၅၅ဆက္ ျဖစ္သည္။ (သင္ပုန္းႀကီးဋီကာ၊ ဇာတာေတာ္ပံု၊ ) အေနာ္ရထာသည္ ၄၂ေယာက္ေျမာက္ မင္းျဖစ္သည္။ ထို ၄၂ ေယာက္ေျမာက္ အေနာ္ရထာမတိုင္မီ ၃ေယာက္ေျမာက္ ပ်ဴေစာထီး မင္းလက္ထက္ က တည္ထားခဲ့သည့္ ဗူးဘုရား ဌာပနာ တုိက္အတြင္းမွ ေအဒီ ၃ရာစု အုတ္ခြက္ဘုရားမ်ား ေတြ႔ရွိခဲ့ပါသည္။ ၎ကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ပုဂံသည္ ထိုေခတ္ကတည္းက ေထရဝါဒ ဗုဒၶသာသနာ ထြန္းကားေနၿပီး ျဖစ္ေလသည္။
ပုဂံႏိုင္ငံေတာ္သည္ အေနာ္ရထာမင္း (ေအဒီ ၁၀၁၉) မတိုင္မီကတည္းက ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာ ႏိုင္ငံျဖစ္ၾကာင္း အထက္ပါ အေထာက္အထားမ်ားက သက္ေသခံလ်က္ ရွိေပသည္။

ေအဒီ ၁၆၇ ခု နန္းတက္ေသာ ပုဂံမင္း ပ်ဳမင္းထီး/ ပ်ဴေစာထီး မင္း၏ ေကာင္းမႈ ဗူးဘုရား

က်မ္းကိုး။            ။ ဘုန္းတင့္ေက်ာ္၊ ႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ထာင္ ေက်ာ္ခဲ့ၿပီျဖစ္ေသာ ျမန္မာသမိုင္း (၁၊ ၂)

             ဘုန္းတင့္ေက်ာ္၊ ပ်ဴစစ္လွ်င္ျမန္မာ
             ဦးကုလား၊ မဟာရာဇဝင္ႀကီး
(ေက်ာက္စာေတြ အထိ ရွာေဖြဖတ္ခ်င္သူမ်ားအတြက္ တုိင္းရင္းျမန္မာ ေက်ာက္စာမ်ား (ငါးတြဲ)၊ ပုဂံရာဇဝင္ႀကီး၊ သင္ပုန္းႀကီးဋီကာ၊ သကၠရာဇ္မ်ားအတြက္ ဇာတာေတာ္ပံုက်မ္း၊ ရာဇဝင္ခ်ဳပ္ စသျဖင့္ က်မ္းကိုး ေပးပါတယ္)
(ကုိသာဝ)